Expert Meetings

Vanaf 2001 werd er binnen het Yo! Opera Festival een Expert Meeting georganiseerd. Tijdens de eerste editie nog werkconferentie geheten, was dit een plek waar de pioniersfunctie van de organisatie een duidelijk profiel kreeg. Het doel van deze meerdaagse bijeenkomsten was deskundigheidsbevordering, reflectie, verdieping en netwerken op verschillende fronten: artistiek, educatie, communicatie. Op artistiek gebied viel er veel te beleven voor zangers, componisten, regisseurs, dramaturgen en librettisten. Educatie was vanaf de start één van de centrale thema's en tal van educatiemedewerkers uit binnen- en buitenland hebben in de loop der jaren één of meerdere Expert Meetings van het festival bezocht.

De werkconferentie van de festivaleditie van 2001 kende nog een losse opzet. De vier dagen dat deze conferentie duurde, werden elk thematisch gevuld. Er was voor elk van vier cruciale elementen binnen de jeugdopera één dag ingeruimd: libretto, regie, compositie en educatie. Met keynote speakers, discussies, workshops en werkgroepen werd getracht specifieke vragen en problemen te formuleren, uitdagingen en kwaliteiten van de jeugdopera te analyseren en mogelijkheden voor verbreiding en verdieping van het genre te verkennen. Daarnaast was er was veel ruimte voor jeugdopera- en andere gezelschappen zich te presenteren en de netwerkfunctie die een dergelijke samenkomst heeft, te benutten. Sprekers uit binnen- en buitenland verzorgden de theoretische en praktische expertise van waaruit het discours rond jeugdopera startte.

In 2003 had de werkconferentie één thema: kwaliteitsverbetering van het repertoire. Dit thema was aangedragen door de conferentie van 2001: daar werd geconcludeerd dat er bij operaproducenten een grote vraag bestond naar nieuw en vooral hooggekwalificeerd repertoire voor een jong publiek. Vanuit de gedachte dat de hoge kwaliteit van het jeugdtheater (zeker in Nederland) in belangrijke mate tot stand is gekomen door de inbreng van geweldige jeugdtheaterschrijvers, werd het idee geformuleerd dat het repertoireprobleem van de jeugdopera zijn oorsprong vindt bij de compositie en componisten. Componisten als de 'verhalenmakers' van de opera waar de muziek de eigenlijke 'tekst' is die het verhaal 'vertelt'.

Deze gedachte leidde in de aanloop tot de conferentie van 2003 tot een zoektocht van Yo! Opera naar (jonge) componisten binnen de Nederlandse conservatoria die zich aan aangesproken voelden om zich aan het genre te commiteren. Door het aanspreken van het netwerk van buitenlandse partners (de Staatsopera van Stuttgart, de Finse Nationale Opera en het Belgische Muziektheater Transparant) werd ook contact gelegd met conservatoria in andere Europese landen. Dit resulteerde uiteindelijk in de deelname van studenten van de conservatoria van Utrecht, Amsterdam, Den Haag, Antwerpen (B) en Stuttgart (D).

Deze conferentie gaf een start aan het componistenproject Kloppend Hertz waarin talentontwikkeling centraal stond en een tiental jonge componisten een korte opera presenteerden, begeleid door de Belgische componist Wim Henderickx. Daarnaast waren er sessies met portretten van componisten, sprak Hans Werner Henze over zijn werk (waaronder de kinderopera Pollicino) en was er aandacht voor educatie in relatie tot compositie. Tot slot werd in de werkconferentie, als voorzet voor het festival van 2005, aandacht besteed aan het thema community opera.

In 2005 maakte de organisatie in haar visie, festivalprogrammering en werkwijze een enorme slag in de richting van community opera. Ook de Expert Meeting belichtte (jeugd)opera vanuit het perspectief van communitywerk. Zowel de sociologische als de economische implicaties van community art en de rol van de kunstenaar -componist, zanger, regisseur, librettist- kregen ruime aandacht in verschillende sessies. Door de verse input van de realisatie van Opera in de Bus werd deze thematiek gevoed door praktische inzichten naast een theoretische benadering. Sprekers als Paul Schnabel, Peter Renshaw, Katie Tearle (Glyndebourne Opera), Paul van der Hoven (Universiteit Utrecht) stonden naast Map Brouwer (Gemeentelijk Vervoerbedrijf Utrecht) en studenten uit het kunstvakonderwijs.

Het Kloppend Hertz project kreeg een vervolg met theoretische verdieping door onder meer Marijke Hogenboom (Lector artistieke praktijk en ontwikkeling), Andreas Altenhof (Neukölner Oper Berlijn), Bettina Milz (dramaturg). De resultaten van Kloppend Hertz waren te aanschouwen in Theater Kikker waar componisten als Paul Oomen, Matthias Konecny, Anke Brouwer, Zbigniew Wolny en Edwin van der Heide werk presenteerden.

Talentontwikkeling én educatie waren de onderwerpen in een door Cees Grimbergen geleidde sessie Opera voor en door jonge mensen, waar participanten van allerlei projecten aan deelnamen. Jongeren van onder meer het Amadeus College, het Oosterlicht College, Glyndebourne Youth Groups, Nederlands Vocaal Laboratorium en Muziektheater Transparant vertelden en gingen in discussie over wat opera voor hen betekende. Peter Renshaw -inmiddels uitgegroeid tot het 'geweten' van Yo! Opera rondde deze Expert Meeting af met zijn conclusies, gebracht met een intelligentie, welsprekendheid en humor die velen inspireerde.

Vanuit de meerstemmigheid en het spektakel van de groots opgezette community opera projecten van Yo! Opera, ontstond de behoefte om het cruciale communicatiemiddel dat opera tot opera maakt, de zangstem, weer meer in detail te bezien. De Expert Meeting van 2007 kreeg als titel Vocal Creative Dialogue en focust op de implicaties en de samenhang tussen deze drie woorden. De Meeting startte met een door Anthony Heidweiller gemaakt videointerview met één van zijn inspiratiebronnen: Peter Sellars. Sellars ontwikkelde naast zijn internationale carrière als operaregisseur een praktijk als communitywerker waarin hij zijn vakmanschap combineerde met maatschappelijke betrokkenheid. In het vertoonde interview gaat Sellars in op de betekenis van de woorden vocaliteit, creativiteit en dialoog waarna de discussie verdiept werd door Soheila Najand. Zij sprak over de snel veranderende sociale en culturele context van onze wereld en welke gevolgen dat heeft voor de kunstenaar en zijn werk. Het raamwerk van deze eerste sessie van de Meeting was inspirerend maar complex: de kunstenaar die met zijn bijzondere 'stem' het gesprek met de maatschappij aangaat.

Kloppend Hertz krijgt ook in deze Meeting de nodige aandacht. Inzoomend op de collectieve werkprocessen die vanuit het aanvankelijk specifiek op compositie gerichte project zijn gerealiseerd, wordt gesproken over nieuwe geluiden, vormen, rolverdelingen en verantwoordelijkheden van de componist. Met Nirav Christophe (Lector theatrale maakprocessen), Eugene van Erven (onderzoeker van community arts) en die hiervoor al genoemde Marijke Hogenboom worden de voordelen en valkuilen van samenwerking besproken. Hier was een voorbeeld van een creatieve dialoog: de dialoog zoals de componist die in de context van community opera aangaat.

Festivalproducent en zakelijk leider Saskia van de Ree raakte in 2005 gefascineerd door de werkwijze van de Engelse organisatie Creative Partnerships. Zij haalde dit gedachtengoed naar Utrecht en implementeerde het in het werk van Yo! Opera. Op de Meeting van 2007 was Steve Moffit van de Londense tak van deze organisatie te gast om te vertellen over de langdurige samenwerkingsvormen tussen kunstenaars en scholen die hij opzette. Daarnaast gaf hij een inspirerende workshop aan de Meetinggasten. Als slot van deze Meeting werden voorbeelden gepresenteerd van verschillende manieren waarop jeugdopera gepositioneerd kan worden in een samenwerking tussen gezelschappen of operahuizen en overheden of maatschappelijke partners. Voorbeelden uit Zweden (Malmö Operaverkstan) en Nederland (Xynix Opera en het Wervelwind Ensemble) vormden daarbij de aanleiding tot discussie.

De Expert Meeting van 2009 werd met een ander idee opgezet als de bijeenkomsten uit vorige jaren. De netwerkfunctie die de Expert Meeting al nadrukkelijk had, kreeg een sterker profiel. In de Meeting werden alle deelnemers nadrukkelijk uitgenodigd om 'hardop te dromen' en hun wensen ten aanzien van hun werk en hun passie -opera en muziek- uit te spreken. Het startpunt van de Yo! Opera Meeting 2009 is een lezing over de plek van musici in de snel veranderende samenleving. Rineke Smilde, lector Lifelong Learning in Music & the Arts aan de Hanzehogeschool Groningen en de Koninklijke Hogeschool voor Beeldende Kunsten, Muziek en Dans in Den Haag, promoveerde in 2008 op het 'leven lang leren' van muzikanten. Na haar presentatie leidde Smildes collega uit Den Haag Renee Jonker het gesprek met de ruim twintig gasten.

Het muziekeducatief project De Zingende Stad was de aanleiding van een gesprek over opera en nieuwe media. Tijdens de Meeting vertellen muziektechnoloog Henk van Engelen, muziekdocent Allerd van den Bremen en dramaturg Geert van Boxtel over de achtergrond en vorm van het project, opgeluisterd met een korte demonstratie van het project.

In drie parallelsessies werd door jongeren, jonge professionals en educatie-experts 'hardop gedroomd' over de toekomst van de opera. In dit eerste debatonderdeel van de Meeting richtten de educatie-experts zich vooral op de vraag op welke manier opera zeggingskracht kan hebben voor jonge mensen. Leerlingen van drie middelbare scholen -alle deelnemers aan één van de projecten van Yo! Opera die op deze festivaleditie werden gepresenteerd- gingen met elkaar in gesprek over de operavoorstelling waar ze aan meewerkten. Op het Gerrit Rietveld College (Utrecht) werd De Operaflat tot stand gebracht, het Globe College uit Utrecht maakte de voorstelling Wegwijzers en op het Oosterlicht College (Nieuwegein) werd de productie Blow your mind met het VocaalLab gerealiseerd. Een debat tussen jonge operaprofessionals over hun relatie tot grote instituten, het publiek, hiërarchische werkvormen, de balans in het muziektheaterlandschap en dode en levende schrijvers vervolmaakte de reeks.

De Meeting bood ook onderdak aan de eerste aflevering van Operatie Muziektheater. Georganiseerd door het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten, Theater Institituut Nederland en Muziekcentrum Nederland in samenwerking met Yo! Opera, was dit de aftrap van een reeks debatten over de toekomst van opera en muziektheater in Nederland. Ruim 150 deelnemers waren aanwezig in een spannend, kleurrijk en vinnig gesprek over talentontwikkeling, waar drie uiterst relevante vragen aan de orde werden gesteld: 'Wie zijn de jonge makers? Zijn de gevestigde instellingen wel geschikt voor talentontwikkeling? Wat kunnen we verbeteren aan de verschillende schakels van talentontwikkeling?'

Het programma van de Yo! Opera Meeting 2009 bevatte drie presentaties van verschillende experimenten in de opera waarbij na afloop het resultaat met de makers kon worden besproken. Elk experiment kende een ander karakter of invalshoek. Supermarktsongspiel van regisseur Bart Oomen, gebaseerd op muziek van Kurt Weill combineerde interviewfragmenten van kassières op video in een theatrale setting met operazangeressen als diezelfde kassières in een echte supermarkt. Tijdens de workshop Music Laboratory in the Classroom stond de vraag centraal hoe je samen met kinderen teksten en muziek kunt maken. Het Wervelwind Ensemble verzorgde een (muzikale) presentatie die vervolgens onder leiding van componist/theatermaker James Redwood bediscussieerd werd waarna de ideeën weer hun beslag kregen in een workshop. Xynix Opera en Zapp String Quartet tot slot presenteerden een work in progress: de opera Feeks (No fear for Shakespeare) naar The taming of the Shrew van Shakespeare. Hun experiment omvatte het samengaan tussen tekst en muziek in een combinatie van klassiek geschoolde zangers met een jazzkwartet.

De Expert Meeting van de laatste editie van het Yo! Opera Festival ontstond uit een samenwerking met RESEO, een netwerk waar Yo! Opera jarenlang lid van was. Voluit betekent RESEO European Network for Opera and Dance Education. RESEO organiseert tweemaal per jaar een conferentie rondom actuele thema's binnen opera- en danseducatie en koos voor hun najaarsconferentie van 2011 voor een conferentie in Utrecht vanwege het werk van Yo! Opera met digitale media. De Zingende Stad, de online maakomgeving van De Operaflat en de actuele invalshoek van het laatste festival, ondersteund door sociale media als facebook en twitter, boden aanleiding tot deze keuze. De conferentie kreeg de naam Digital Dynamics en werd inhoudelijk en productioneel door RESEO en Yo! Opera samen vorm gegeven.
Ruim 80 professionals uit tal van Europese landen -waarvan ook enkele uit Nederland- bezochten de conferentie en het festival. Yo! Opera kreeg de gelegenheid haar missie en haar ontwikkeling te presenteren en van daaruit in te gaan op de noodzaak van het werken met nieuwe en sociale media. Andere prikkelende voorbeelden van Nederlandse organisaties die zich met nieuwe media bezighouden vormden een verdere context die door de RESEO lidorganisaties verder werd ingevuld met een digital fair. Verschillende workshops en presentaties boden inzichten, ideeën en concrete voorbeelden van de manieren waarop kunstproductie, -distributie en -marketing kunnen profiteren van digitale media. En uiteraard was er veel ruimte om te reflecteren op wat deze media zouden kunnen betekenen in het belangrijkste thema van RESEO: educatie.

Geheel in lijn met het thema van deze laatste conferentie binnen het Yo! Opera festival verwijzen we u graag naar de website van RESEO en de informatie die daar te vinden is. 
De conferentie was een succes, zowel voor RESEO als voor Yo! Opera. Gastheer zijn van het belangrijkste internationale netwerk op het gebied van opera-educatie was een zéér eervolle aangelegenheid voor Yo! Opera en haar medewerkers en een waardige afsluiting van haar werk. Eens te meer maakten de conferentie en haar gasten duidelijk wat de waarde was van een organisatie als Yo! Opera als pionier binnen het complexe maar uiterst interessante veld van opera-educatie.